Chociaż znaczna część literatury koncentruje się na osobach podejmujących zachowania autoagresywne, aby „uciec od wymagań”, to coraz częściej badacze zauważają, że osoby w spektrum autyzmu mogą się angażować w takie zachowania również po to, aby uciec od lęku.
Chociaż na pozór ucieczki od zadania i od lęku wydają się podobną kategorią z uwagi na potrzebę uniknięcia czegoś nieprzyjemnego, to jednak interwencje w obu przypadkach będą się różniły. Rozpoznanie lęku u osób w spektrum może pomóc rodzicom i terapeutom w wyborze właściwych strategii interwencyjnych mających na celu redukcję lub uniknięcie zachowań autoagresywnych podejmowanych właśnie w wyniku występowania lęku.
Biorąc pod uwagę fakt, że osoby w spektrum autyzmu mają trudności lub nie są w stanie wyrażać swoich stanów emocjonalnych, tradycyjny sposób obserwacji i oceny lęku może być trudny lub wręcz niemożliwy. Dodatkową trudność w ocenie zachowania jako reakcji lękowej może sprawiać nietypowy sposób okazywania lęku przez osoby w spektrum. Badania sugerują, że osoby w spektrum częściej niż osoby neurotypowe wyrażają strach i lęk przez zachowania takie jak autoagresja i napady złości. Dlatego też, lęk u tych osób bywa niezauważany lub nierozpoznawany.
By wskazać konkretne funkcje lub przyczyny zachowań autoagresywnych, przeprowadza się funkcjonalną ocenę zachowania. Ocena ta obejmuje obserwację: tego, co poprzedza dane zachowanie, samego zachowania oraz tego co dzieje się bezpośrednio po zachowaniu, czyli jego konsekwencji. Wnikliwa obserwacja i ocena mogą pomóc w weryfikacji, czy dana osoba, np. gryzie się, aby uniknąć jakiegoś działania, czy drży, poci się, a następnie zaczyna się gryźć, bo odczuwa lęk i w ten sposób próbuje wyregulować swoje emocje. Ważne jest, aby bliscy osoby w spektrum nabierali wprawy w identyfikowaniu zachowań, które mogą świadczyć o lęku (zachowania te nie muszą być zawsze takie same, dlatego ważna jest obserwacja i wprawa w ich rozpoznawaniu), tak aby mogli je rozpoznać zanim wystąpi zachowanie agresywne lub autoagresywne.
Strategie wspierające osoby w spektrum w radzeniu sobie z lękiem poprzez podejmowanie się zachowań autoagresywnych powinny być indywidualnie dobierane do danej osoby i jej potrzeb. Mają one na celu zapobieganie pojawianiu się lęku u danej osoby lub przynajmniej zapobieganie wystąpieniu zachowań autoagresywnych, w wyniku jego pojawienia się.
Istnieją różne strategie prewencyjne, które można wykorzystywać, aby nie dopuszczać do pojawienia się lęku:
Nie zawsze występuje możliwość dostosowania środowiska do potrzeb osoby w spektrum autyzmu i nie zawsze można przewidzieć, jakie zachowanie w danej sytuacji może wywołać lęk. Dlatego ważne jest uczenie zachowań, które w trudnej dla danej osoby sytuacji, pomogą zredukować napięcie. Celem strategii zastępczych jest uczenie zachowań i umiejętności, które mogą spełniać takie same funkcje jak zachowania problemowe. Do takich strategii można zaliczyć: wprowadzenie komunikacji alternatywnej i wspomagającej, trening relaksacyjny (np. uczenie umiejętności głębokiego oddychania).
Lęk może przyczyniać się do zachowań autoagresywnych. Każda osoba w spektrum doświadczająca lęku i podejmująca się zachowań autoagresywnych robi to w typowy dla siebie sposób i z niepowtarzalnych powodów. Ważna jest indywidualizacja podejścia do osoby oraz obserwacja i uważność w poszukiwaniu funkcji zachowania oraz doboru interwencji.
Autor: Kaja Jachimska, psycholog
__
