Oznacza to, że tworząc narzędzie, tworzymy je dla tego jednego, konkretnego użytkownika, a skoro samo narzędzie jest tak bardzo zindywidualizowane, nie ma na jego stworzenie jednej uniwersalnej metody.
Na indywidualny system komunikacyjny składają się między innymi: zachowania komunikacyjne, przekaz wspomagany, system motywacyjny, pozycja i siedzisko, sposób dostępu do odbioru/nadawania, przygotowani partnerzy, przedmioty i urządzenia służące komunikacji, strategie komunikacyjne, pomoce komunikacyjne.
Aby stworzyć indywidualny system komunikacji, wykonuje się diagnozę komunikacyjną w skład której wchodzi: wywiad z opiekunem oraz obserwuje się przyszłego użytkownika, często wykonując próby mające na celu sprawdzenie aktualnych umiejętności. Do procesu diagnostycznego warto zaprosić fizjoterapeutę z uwagi na dobór odpowiedniej pozycji oraz siedziska oraz terapeutę widzenia do oceny funkcji wzrokowych, które są ważne w procesie tworzenia narzędzia do komunikacji. Cały proces może wyglądać nieco inaczej u różnych specjalistów. Wszystko zależy od umiejętności, wiedzy, doświadczenia, podejścia specjalisty. Jednak bez względu na to, w jaki sposób terapeuta przeprowadza diagnozę, najważniejszy jest cel – indywidualne, dopasowane do potrzeb danego użytkownika narzędzie do komunikacji. Warto pamiętać o tym, że to narzędzie powinno być dopasowane do użytkownika, a nie na odwrót.
Jest to długotrwały proces, podczas którego często pojawiają się różne pytania dotyczące szeregu parametrów narzędzia. Zbierane jest słownictwo ważne dla osoby korzystającej z narzędzia. Użytkownik w czasie zmienia się, nabywa umiejętności w swoim indywidualnym tempie. Każdy etap rozwoju umiejętności użytkownika, zmiana stanu zdrowia, zmiana zainteresowań mogą mieć wpływ na kształt narzędzia – książki do komunikacji. Proces ten jest płynny, pełen prób, czasem powrotów do poprzednich etapów nauki, czasem dużych zmian. Każda taka zmiana powinna być podyktowana dobrem użytkownika i jego aktualnymi potrzebami.
Po stworzeniu narzędzia kolejnym etapem jest uczenie się posługiwania się nim, używania go w różnych sytuacjach i z różnymi partnerami. Korzystanie z komunikacji alternatywnej, tak jak innych umiejętności, wymaga nauki, czasu, powtórzeń, popełniania błędów, pomyłek. Uczy się nie tylko użytkownik, ale cały jego system rodzinny – wszyscy partnerzy komunikacyjni.
Czy dla każdego użytkownika książka do komunikacji okaże się najlepszym rozwiązaniem? Nie. Wszystko zależy od użytkownika. Niektórzy będą korzystać z wysokiej technologii, niektórzy z symboli przestrzennodotykowych, inni z gestów. Dodatkowo różne sposoby dostępów można ze sobą łączyć i mogą się wzajemnie uzupełniać w zależności od sytuacji. Wszystkie wykorzystywane przez użytkownika sposoby dostępu będą częścią indywidualnego systemu komunikacyjnego danej osoby.
Bez przygotowanego partnera komunikacyjnego, który będzie modelował, rozmawiał, pokazywał, pomagał doświadczać sprawstwa, użytkownik nie zacznie z niej korzystać, bo nie będzie wiedział, jak i do czego ona służy. Korzystanie z narzędzi do komunikacji jest często trudną i złożoną umiejętnością, której nauka wymaga czasu, cierpliwości oraz wytrwałości.
Bez względu na to, jak będzie wyglądało narzędzie, dawanie czasu przyszłemu użytkownikowi, bycie wytrwałym i uważnym, zapraszanie rodziny i bliskich użytkownika do korzystania z narzędzia do komunikacji, bycie w dobrej, partnerskiej relacji z użytkownikiem daje możliwość i szansę na to, że osoba nauczy się korzystania ze swojego narzędzia w sposób efektywny.
Pomimo różnych trudności i wyzwań w trakcie tworzenia systemu komunikacyjnego warto pamiętać, że na rozpoczęcie tej nauki nigdy nie jest za wcześnie ani za późno. Komunikacja jest prawem każdego człowieka, nie przywilejem. Dając użytkownikowi możliwość ekspresji wypowiedzi, dajemy mu możliwość poznawania świata, niezależność, sprawstwo, możliwość samostanowienia o sobie. A w konsekwencji radość, większy spokój.
Na przykład od zaobserwowania motywacji i potrzeb użytkownika. Jeśli jednak myśl o samodzielnym tworzeniu systemu przytłacza, a w głowie pojawia się chaos i wiele pytań, to dobrym rozwiązaniem będzie poszukanie wsparcia i udanie się do specjalisty, który pomoże wyłonić zachowania komunikacyjne dziecka, dobierze narzędzie i pomoże poprowadzić proces.
_____
¹Psycholog, terapeuta wczesnej interwencji oraz komunikacji alternatywnej i wspomagającej (AAC). Członkini Stowarzyszenia „Mówić bez Słów – ISAAC Polska”. Twórczyni facebookowej grupy „Chcemy gadAAC” skupiającej osoby zainteresowane tematyką AAC.
